Author Topic: Kryengritja e Kosovės e vitit 1910  (Read 127 times)

0 Members and 1 Guest are viewing this topic.

LoveR

  • Administrator
  • *****
  • Posts: 2612
  • Pikėt: +15/-0
  • Gender: Male
  • Ndjenja
  • Location: Afėr Teje
    • Ndjenja
Kryengritja e Kosovės e vitit 1910
« on: May 07, 2012, 10:18:44 am »
Kryengritja e Kosovės e vitit 1910

Fillimi i kryengritjes, Kuvendi i Verrave tė Llukės


Ekspeditat e Xhavit Pashės tė vitit 1909, taksat dhe tatimet e reja, rekrutimi i detyruar ushtarak, masat pėr ēarmatimin me dhunė tė popullsisė, ndjekjet policore kundėr klubeve e atdhetarėve shqiptarė, si edhe reaksioni xhonturk kundėr shkollės e shkrimit shqip, i acaruan mė tej marrėdhėniet e shqiptarėve me qeveritarėt xhonturq.

Pėrballė kėsaj gjendjeje politike, rrethet atdhetare shqiptare bėnė pėrpjekje pėr bashkėrendimin e lėvizjes nė shkallė kombėtare. Nė fundin e vitit 1909 u themelua nė Stamboll Komiteti i fshehtė shqiptar “Ja Vdekje, ja Liri!”, i cili bėri thirrje pėr formimin e njė qendre tė vetme drejtuese dhe pėr nxjerrjen e njė organi qendror shtypi pėr tė gjitha organizatat e shoqėritė atdhetare brenda e jashtė vendit. Komiteti u pėrpoq ta shtrinte veprimtarinė e tij edhe nė Shqipėri.
Dhuna e egėr qė xhonturqit ushtruan pėr mbledhjen e taksave e tė tatimeve, pėr grumbullimin e armėve e tė rekrutėve ishte mė e fuqishme nė Kosovė, ku shpėrtheu hapur pakėnaqėsia e shqiptarėve. Qysh nė pranverėn e vitit 1910 qėndresa e shqiptarėve tė Kosovės merr gjithnjė e mė shumė trajtėn e njė lufte tė armatosur. Tė rinjtė, pėr t’iu shmangur shėrbimit ushtarak, dilnin nė mal dhe formonin ēeta tė armatosura. Ndėrkohė nisėn pėrgatitjet pėr aksione tė armatosura nė pėrmasa mė tė gjera. Pranvera e vitit 1910 i gjeti shqiptarėt e Kosovės tė organizuar nė grupe tė armatosura e tė pėrgatitura pėr luftė kundėr regjimit xhonturk.

Veprimet e para kundėrqeveritare nisėn nė mars nė Gjakovė, por qendra e tyre u bė nė fillim Juniku, ku vepronin forcat e udhėhequra nga Halil Mehmeti.
Nė muajin mars, me nismėn dhe nėn drejtimin e Idriz Seferit, u mbajt nė Gjilan njė mbledhje e shqiptarėve tė kėtij rrethi ku u diskutua rreth masave pėr organizimin e kryengritjes sė re.

Nė fund tė muajit mars grupe tė armatosura fshatarėsh e malėsorėsh tė anės sė Mitrovicės, tė Vuēiternės dhe tė Llapit marshuan nė drejtim tė Prishtinės pėr tė protestuar kundėr caktimit arbitrar tė taksave. Ata ndėrprenė rrugėn Prishtinė-Prepalac. Repartet e garnizonit tė Prishtinės mė 5 prill u ndeshėn me kryengritėsit nė Babin Most. Pas pėrpjekjeve qė u zhvilluan kėtu dhe qė zgjatėn dy ditė, kryengritėsit rrethuan njė batalion tė ushtrisė osmane dhe i detyruan forcat qeveritare tė tėrhiqeshin nė Prishtinė me humbje tė ndjeshme nė njerėz dhe nė armatime.
Fitorja e kryengritėsve nė Babin Most i vuri nė njė gjendje tė vėshtirė trupat qeveritare qė mbronin Prishtinėn. Garnizoni i saj pėrbėhej prej njė regjimenti kavalerie dhe njė batalioni kėmbėsorie, tė cilėt nuk ishin nė gjendje tė mbanin qytetin dhe as tė ndėrmerrnin veprime jashtė tij. Mė 7 prill u dėrgua nga Ferizaj nė Prishtinė njė kolonė e pėrbėrė prej 6-7 batalionesh. Me gjithė pėrforcimet qė i erdhėn, garnizoni i Prishtinės qe i detyruar tė qėndronte nė pozita mbrojtėse.
Pas fitoreve tė para tė forcave kryengritėse, gjendja nė vilajetin e Kosovės u bė e vėshtirė pėr autoritetet xhonturke. Garnizonet ushtarake tė vilajetit ishin tė pamjaftueshme pėr ta shtypur menjėherė kryengritjen.

Kryengritja u shtri edhe nė Rrafshin e Dukagjinit. Vrasja e komandantit tė ushtrisė nė Pejė, e majorit Rushit Beu, dhe plagosja e mytesarifit tė atjeshėm, Haki Beu, u pasua nga veprimet qė ēetat e Shalės dhe tė Berishės ndėrmorėn kundėr njė batalioni ushtarėsh.

Nė tė njėjtėn kohė kryengritėsit e rrethinave tė Prizrenit i detyruan repartet ushtarake osmane tė mbylleshin nė qytet, ndėrsa pjesėn tjetėr tė tėrhiqej nė drejtim tė Fushė-Kosovės. Nė fillim tė prillit kryengritėsit kishin zėnė tė gjitha pikat strategjike nė afėrsi tė qyteteve tė Prishtinės, tė Pejės e tė Prizrenit.
E shqetėsuar nga kėto ngjarje, qeveria xhonturke, nė mbledhjen qė mbajti mė 7 prill, vendosi qė tė merreshin masa tė rrepta ushtarake kundėr kryengritėsve. Nė mesin e muajit prill nė trevėn verilindore tė Shqipėrisė qenė pėrqendruar rreth 36-40 batalione kėmbėsorie, qė bėnin pjesė nė korpuset I, II dhe III tė ushtrisė osmane tė vendosur nė pjesėn evropiane tė Perandorisė, si dhe gjashtė bateri tė artilerisė malore e gjashtė bateri tė artilerisė fushore me 50 gryka zjarri.
Pėrballė zhvillimit tė shpejtė tė ngjarjeve nė rrethet e Prishtinės, tė Pejės e tė Prizrenit, qeveria xhonturke mori masa pėr tė penguar zgjerimin e kryengritjes. Me dekretin perandorak tė sulltan Mehmet Reshatit V u shpall nė zonėn e kryengritjes gjendja e jashtėzakonshme; urdhėrohej tė shpėrndaheshin sa mė shpejt forcat kryengritėse; tė arrestoheshin dhe tė nxirreshin para gjykatės ushtarake organizatorėt e kryengritjes; tė bėhej regjistrimi i popullsisė dhe i pasurisė sė patundshme; tė zbatohej shėrbimi i detyrueshėm ushtarak; tė mblidheshin me forcė taksat etj. Porta e Lartė urdhėroi Ministrinė e Luftės qė tė pėrgatiste sa mė shpejt ekspeditėn ndėshkimore, nė krye tė sė cilės do tė vihej Shefqet Turgut pasha, njėri nga gjeneralėt mė tė zotė tė ushtrisė osmane aso kohe.
Pėr tė pėrballuar ekspeditėn e madhe ushtarake qė Porta po pėrgatiste kundėr Kosovės, u pa e nevojshme tė merreshin masa organizative e ushtarake, tė cilat do tė vendoseshin nė tubimet e udhėheqėsve shqiptarė. Njė tubim i tillė u mbajt nė mesin e prillit nė vendin e quajtur Verrat e Llukės, nė afėrsi tė Deēanit. Autoritetet xhonturke, me gjithė pėrpjekjet qė bėnė, nuk arritėn ta pengonin mbledhjen e kėtij kuvendi. Agjentura e tyre, e kryesuar nga disa bejlerė tė Pejės, nuk arriti gjithashtu tė qetėsonte dhe tė shpėrndante turmat e armatosura. Tubimi u zhvillua nėn drejtimin e Shaban Binakut, tė Isa Boletinit, tė Sulejman Batushės dhe tė krerėve tė tjerė.

Nė Kuvend u vendos pajtimi i tė gjitha gjaqeve deri nė Shėn Mitėr. Mė pas pjesėmarrėsit lidhėn besėn e vendosėn qė tė gjitha viset e pėrfaqėsuara prej tyre tė bashkoheshin me kryengritjen. U pėrcaktuan gjithashtu me hollėsi masat organizative dhe ushtarake pėr pėrballimin e ekspeditės sė Shefqet Turgut pashės. Kuvendi parashikonte edhe masa ndėshkuese pėr ata qė do t’i kundėrviheshin besės sė lidhur.

Kuvendi i Verrave tė Llukės nuk mori vendime me karakter politik, nuk doli me kėrkesa nė rrafsh kombėtar. Me sa duket, organizatorėt e tij mendonin se kėto do tė ishin objekt i njė mbledhjeje shumė mė tė gjerė dhe me pėrfaqėsues nė shkallė kombėtare. Megjithatė, tubimi pati rėndėsi pėr zhvillimin e mėtejshėm tė kryengritjes, pėr organizimin dhe pėr bashkėrendimin e veprimeve tė saj tė armatosura. Aty u hodhėn themelet e bashkimit luftarak tė shumicės sė krahinave tė vilajetit tė Kosovės, kryesisht tė pjesės perėndimore e qendrore.
Pėrkrahja e kryengritjes nga grupi parlamentar shqiptar.

Sapo filloi kryengritja, grupi i deputetėve shqiptarė nė parlament u vu nė mbrojtje tė saj. Mė 9 prill 1910, 13 prej tyre (nga gjithsej 26 qė pėrfaqėsonin popullsinė shqiptare nė atė organ) i paraqitėn parlamentit njė relacion pėr gjendjen e vėshtirė tė krijuar nė Shqipėri si rrjedhim i politikės nacionaliste tė Komitetit “Bashkim e Pėrparim”.

Nė deklaratėn qė deputeti i Kosovės, Nexhip Draga, bėri mė 10 prill nė emėr tė grupit tė deputetėve shqiptarė e quajti tė padrejtė dhe e dėnoi vendimin e qeverisė pėr shpalljen e gjendjes sė jashtėzakonshme nė vilajetin e Kosovės. Ismail Qemali, Myfid Libohova dhe deputetė tė tjerė shqiptarė sollėn prova qė dėshmonin se ngjarjet e Prishtinės ishin pasojė e administrimit tė keq tė vendit, e sjelljeve arbitrare tė nėpunėsve vendorė, si dhe e karakterit anakronik tė mėnyrės sė qeverisjes qė zbatonin xhonturqit.

Deputetėt shqiptarė folėn posaēėrisht pėr arbitraritetin nė vjeljen e detyrimeve shtetėrore nga autoritetet vendore. Nė kėtė ndikonte mungesa e legjislacionit pėrkatės, si edhe formulimet e errėta e tė papėrcaktuara mirė tė ligjeve ekzistuese. Nė Shqipėri filluan tė vileshin edhe tatime tė tilla, siē ishte ajo e oktrovės, njė taksė doganore, e cila nuk vilej ende as nė rajonet mė tė zhvilluara tė Perandorisė, si nė Stamboll, nė Izmir, nė Selanik.

Deputetėt shqiptarė deklaruan se do tė ishte mė e udhės dhe mė dobiprurėse qė nė Shqipėri nė vend tė ekspeditave ushtarake tė dėrgohej njė komision parlamentar. Ata kėrkuan qė nė Shqipėri tė sendėrtoheshin hap pas hapi reforma rrėnjėsore, tė caktoheshin nėpunės tė aftė e tė ndershėm, tė cilėt tė njihnin ligjet dhe drejtėsinė. Hasan Prishtina nguli kėmbė qė ky komision tė hetonte nė vend shkaqet e kryengritjes.

Duke iu pėrgjigjur deklaratave tė deputetėve shqiptarė nė parlament, kryeministri turk u pėrpoq t’i pėrligjte e t’i motivonte masat ushtarake tė qeverisė nė Kosovė me pozitėn e veēantė strategjike tė kėsaj treve dhe tė mbulonte shkaqet e vėrteta tė lėvizjes kryengritėse nė Shqipėri, tė cilėn e quante vepėr tė disa “ngatėrrestarėve”.

Ismail Qemali, nga ana e tij, kėrkoi nga qeveria qė tė nxirreshin nė shesh shkaktarėt e vėrtetė tė gjendjes sė krijuar nė Shqipėri. Nė njė takim tė veēantė me ministrin e Luftės tė Perandorisė ai kėrkoi qė tė ndėrpriteshin veprimet ushtarake kundėr shqiptarėve. Por kėto kėrkesa ranė nė vesh tė shurdhėr. Qeveria pranoi se ishin bėrė disa gabime nga administrimi i keq prej disa nėpunėsve vendorė dhe premtoi se do tė merrte masa pėr riparimin e tyre. Nė tė njėjtėn kohė ajo siguroi miratimin nga parlamenti tė kėrkesės sė saj pėr dėrgimin e trupave ushtarake plotėsuese nė Kosovė.

Orvatjet e deputetėve shqiptarė pėr tė penguar dėrgimin e ekspeditės ushtarake tė komanduar nga Shefqet Turgut pasha nė Kosovė nuk dhanė fryt. Edhe propozimet e tyre pėr tė dėrguar nė Shqipėri njė komision parlamentar pėr hetimin e gjendjes nė terren dhe nė mėnyrė tė veēantė tė shkaqeve tė kryengritjes u hodhėn poshtė. Qeveria xhonturke ishte tashmė e vetėdijshme se ngjarjet nė Shqipėri ishin shenjė e njė konflikti politik shqiptaro-turk, pas tė cilit fshiheshin aspiratat autonomiste tė shqiptarėve.

Kėtė realitet u pėrpoq t’ua bėnte tė qartė Ismail Qemali edhe diplomatėve tė huaj nė Stamboll. Duke i pėrcjellė ambasadorit austro-hungarez, Pallaviēinit, kėrkesėn qė deputetėt shqiptarė parashtruan nė parlamentin osman, ai theksoi se shqiptarėt kėrkonin zbatimin e reformave, tė cilat do t’u pėrshtateshin rrethanave tė veēanta tė vendit dhe nevojave tė tij. Kundėrshtimi i tyre, theksonte ai, do tė ēonte nė thellimin e mėtejshėm tė kryengritjes popullore. Ismail Qemali i bėnte tė ditur pėrfaqėsuesit tė Vjenės nė Stamboll, se me kėrkesat e tyre shqiptarėt synonin tė siguronin “njė ndėrtesė mė vete”, ēka nėnkuptonte autonominė e Shqipėrisė.
Nėse brenda teje ndjen se ke dashuri , nuk ke nevojė pėr asgjė tjetėr , por nėse nuk ke , nuk ka fare rėndėsi ēfarė tjetėr ke.

Share on Facebook Share on Twitter


LoveR

  • Administrator
  • *****
  • Posts: 2612
  • Pikėt: +15/-0
  • Gender: Male
  • Ndjenja
  • Location: Afėr Teje
    • Ndjenja
Re: Kryengritja e Kosovės e vitit 1910
« Reply #1 on: May 07, 2012, 10:19:07 am »
Veprimet luftarake

Nė mesin e prillit 1910 Turgut Pasha mbėrriti nė krye tė njė ushtrie prej 16 mijė forcash nė kryeqendrėn e vilajetit tė Kosovės, nė Shkup.
Nė proklamatėn qė i drejtoi popullsisė sė Kosovės para se tė fillonte operacionin ushtarak, Shefqet Turgut pasha u orvat ta pėrligjte atė nė sytė e popullsisė sė revoltuar dhe tė bindte kosovarėt se qeveria ishte shtrėnguar tė dėrgonte ushtrinė nė kėtė vilajet. Ai theksonte se forcat ushtarake tė komanduara prej tij nuk qenė dėrguar pėr tė shkaktuar gjakderdhje, por pėr tė vendosur rregullin e qetėsinė dhe pėr tė ndėshkuar tė gjithė ata qė mbillnin pėrēarjen. Ai deklaronte gjithashtu se qeveria dėshironte t’i siguronte popullit shqiptar tė mirat e rendit kushtetues, prandaj ishte nė interesin e tij dhe tė shtetit qė tė gjithė kryengritėsit tė dorėzoheshin.

I pėrforcuar me trupa tė rinj, numri i forcave osmane qė u vunė pėrballė kryengritėsve shqiptarė, arriti nė rreth 40 mijė veta. Me kėtė ushtri Shefqet Turgut pasha filloi nė mesin e muajit prill 1910 sulmin e pėrgjithshėm kundėr forcave kryengritėse.

Ndėrkohė kryengritėsit vazhduan veprimet e tyre, tė cilat tani i zhvilluan nė tri zona. Luftėtarėt e Shalės, tė Llapit e tė Drenicės, nėn komandėn e Isa Boletinit, u pėrqendruan nė Grykėn e Carralevės dhe vunė nėn kontroll vijėn Ferizaj-Shtime-Prizren. Hasan Hysen Budakova me forcat e tij u pėrqendrua nė rajonin malor nė perėndim tė Ferizajt deri nė anėn jugore tė Carralevės. Grupimi tjetėr, i tretė, i kryengritėsve, qė pėrbėhej nga luftėtarė tė Gjilanit e tė Preshevės, nėn komandėn e Idriz Seferit, mori pėrsipėr tė zotėronte e tė mbronte Grykėn e Kaēanikut dhe rrugėn Tetovė-Shkup pėr tė mos lejuar depėrtimin e ushtrisė osmane, qė vinte nga qendra e vilajetit nė drejtim tė pjesės sė brendshme tė Kosovės. Emisarė tė posaēėm u dėrguan nė Shkodėr, nė Dibėr e nė Mat me thirrjen pėr t’u bashkuar me kryengritjen, ndėrsa agjitatorė tė tjerė filluan tė vepronin nė radhėt e reparteve turke pėr t’i bindur ushtarėt shqiptarė tė dezertonin.

Nė fazėn e parė tė operacioneve ushtria osmane pėsoi disfatė. Kolona verilindore e saj, e cila kishte pėr detyrė tė dilte nė fshatin Pozharan dhe me njė veprim tė shpejtė t’i rrethonte forcat kryengritėse tė grupuara nė kėtė rajon, ndeshi nė njė qėndresė tė ashpėr dhe e ndėrpreu pėrkohėsisht marshimin e mėtejshėm.
Luftime mė tė ashpra u zhvilluan nė anėn perėndimore tė zonės kryengritėse. Forcat osmane tė pėrqendruara kėtu, mė 21 prill, pas luftimesh tė rrepta, arritėn t’i afroheshin Shtimes qė mbrohej nga kryengritėsit. U ndėrpre lidhja telegrafike e kėsaj qendre me Prizrenin. Luftimet vijuan nė Shtime gjithė ditėn, me humbje tė mėdha nga tė dyja palėt. Tė nesėrmen ushtria osmane, e komanduar nga Osman Pasha, me gjithė mbėshtetjen e zjarrit tė artilerisė, nuk mundi ta merrte Grykėn e Shtimes. Nė pritje tė pėrforcimeve tė reja nga Ferizaj, ushtria u detyrua tė tėrhiqej nėn goditjet e vazhdueshme tė kryengritėsve.

Lajmi rreth fillimit tė luftimeve nė Shtime pėrshpejtoi veprimet e kryengritėsve tė Gjilanit, tė Preshevės dhe tė viseve pėrreth, qė u hodhėn drejt Kaēanikut. Mė 24 prill 3 000 kryengritės, nėn udhėheqjen e Idriz Seferit, shtinė nė dorė Grykėn e Kaēanikut dhe dolėn nė shpinė tė ushtrisė turke, duke e vėnė atė nė njė pozitė kritike. Kryengritėsit vunė nėn kontroll tė plotė hekurudhėn Shkup-Mitrovicė dhe ndėrprenė lidhjen hekurudhore me kryeqendrėn e vilajetit, Shkupin. Si rrjedhim i kėtyre veprimeve, forcat ushtarake osmane, tė vendosura nė Ferizaj, u vunė nė njė gjendje tė vėshtirė.

Sukseset e kryengritėsve nė Grykėn e Carralevės dhe shtėnia nė dorė e Shkallės sė Kaēanikut pėrbėnin njė fitore ushtarake tė rėndėsishme, e cila ndikoi nė zhvillimin e mėtejshėm tė kryengritjes nė Kosovė. Forcat kryengritėse zotėronin tani njė pjesė tė mirė tė territoreve tė vilajetit tė Kosovės, si dhe disa pika strategjike qė u lejonin tė kontrollonin vijat kryesore tė komunikacionit. Ata paralizuan pushtetin civil tė administratės xhonturke. Ndėrkaq, ushtria osmane mbeti e bllokuar nė qytetet kryesore tė Fushė-Kosovės dhe tė Rrafshit tė Dukagjinit. E pafuqishme pėr tė ndėrmarrė ndonjė veprim luftarak jashtė tyre, ushtria osmane priste ardhjen e forcave tė reja.
Nėse brenda teje ndjen se ke dashuri , nuk ke nevojė pėr asgjė tjetėr , por nėse nuk ke , nuk ka fare rėndėsi ēfarė tjetėr ke.

LoveR

  • Administrator
  • *****
  • Posts: 2612
  • Pikėt: +15/-0
  • Gender: Male
  • Ndjenja
  • Location: Afėr Teje
    • Ndjenja
Re: Kryengritja e Kosovės e vitit 1910
« Reply #2 on: May 07, 2012, 10:19:51 am »
Beteja e Kaēanikut

Mė 30 prill 1910 ushtria osmane, e komanduar nga Shefqet Turgut pasha dhe e pėrbėrė nė fillim nga 9 000-10 000 veta, e pėrforcuar me reparte kalorėsie dhe e mbėshtetur nga zjarri i artilerisė, filloi mėsymjen kundėr 3 000-4 000 kryengritėsve shqiptarė tė pėrqendruar nė Shkallėn e Kaēanikut tė udhėhequr nga Idriz Seferi. Para sulmit tė pėrgjithshėm ushtria osmane goditi me artileri fshatrat pėrreth. Masakrimi i grave, i fėmijėve dhe i pleqve qė kishin mbetur atje, nuk solli, ashtu siē e kishte parashikuar Shefqet Turgut pasha, dekurajimin e mbrojtėsve shqiptarė tė Grykės sė Kaēanikut. Pėrkundrazi, me gjithė epėrsinė e madhe numerike tė forcave armike, kryengritėsit i thyen sulmet e tyre. Pėr dy ditė rresht (mė 30 prill-1 maj) divizioni osman nuk mundi tė mposhtte qėndresėn e kryengritėsve shqiptarė, tė cilėt treguan aftėsi tė veēanta luftarake.

Forcat osmane tė pėrfshira drejtpėrsėdrejti nė luftime kundėr kryengritėsve nė Kosovė arritėn nė afro 30. 000 veta. Njė pjesė e madhe e tyre u angazhuan nė betejėn e Kaēanikut. Megjithėse ushtria turke kishte epėrsi tė ndjeshme mbi forcat kryengritėse, kėto i pėrballuan sulmet e tyre pėr shtatė orė rresht, duke kaluar edhe nė luftime trup me trup. Udhėheqėsit e kryengritjes treguan aftėsi drejtuese si nė sulm, ashtu edhe nė mbrojtje e nė tėrheqje. Ata mundėn tė dilnin nga rrethimi nė mėnyrė tė organizuar dhe, duke u tėrhequr nė drejtim tė Gjilanit, vijuan ta godisnin armikun.

Nė betejėn e Kaēanikut ushtria osmane pėsoi humbje tė mėdha. Sipas tė dhėnave tė ndryshme u vranė disa mijėra ushtarė dhe 90 oficerė osmanė. Shefqet Turgut pasha humbi nė Kaēanik mė shumė se njė tė katėrtėn e forcave, qė kishte nėn komandėn e tij; u shpartalluan rreth 20 batalione. Pas kėsaj ushtria filloi tė hakmerrej mbi popullsinė e pambrojtur. Njėsi tė posaēme tė ushtrisė turke dogjėn fshatrat qė nuk kishte arritur t’i rrafshonte artileria. Gjyqi i jashtėzakonshėm ushtarak dėnoi kryengritėsit e zėnė robėr dhe pėrkrahėsit e tyre. Ekzekutimi i tė dėnuarve me vdekje bėhej para popullsisė vendase tė grumbulluar me forcė dhe nėn gjėmimet e daulleve e tė marsheve tė bandės ushtarake.

Luftimet qė kryengritėsit shqiptarė zhvilluan nė Kaēanik, patėn jehonė brenda dhe jashtė vendit. Ato u pėrjetėsuan nė epikėn popullore.
Pasi mori Grykėn e Kaēanikut, Shefqet Turgut pasha, nė ditėt e para tė majit, i pėrforcuar edhe me trupa tė tjera qė i erdhėn nga Selaniku, filloi mėsymjen nė drejtimin Ferizaj-Carralevė. Njė kolonė e forcave osmane, e nisur nga Shkupi, gjatė marshimit tė saj nėpėr Kumanovė, pėrgjatė hekurudhės, ndeshi nė tė hyrė tė Grykės sė Konēullit, nė mes tė Bujanovcit dhe Gjilanit, nė qėndresėn e forcave kryengritėse tė komanduara nga Idriz Seferi. Luftėtarėt shqiptarė tė kėsaj ane u rezistuan pėr disa ditė forcave osmane, derisa atyre u erdhi nė ndihmė njė kolonė tjetėr. Megjithatė, qėndresa e kryengritėsve vijoi edhe mė pas, por nė grupe mė tė vogla, tė pėrbėra nga 150-200 veta. Edhe nė kėto vise ushtria, nė shenjė hakmarrjeje, u vuri zjarrin fshatrave tė tėra.

Isa Boletini u dallua si udhėheqės i aftė dhe i talentuar ushtarak

Nė fillim tė muajit maj forcat osmane kaluan nė mėsymje nė drejtimin Ferizaj-Carralevė. Kėtu u ndeshėn me forcat kryengritėse qė vepronin nė zonėn Shtime-Carralevė, tė komanduara nga Isa Boletini, numri i tė cilave nuk i kalonte 4 000 vetat. Pėr dy ditė dhe dy net rresht u zhvilluan atje luftime tė ashpra. Megjithėse nisi nga Ferizaj reparte tė garnizoneve tė Prizrenit dhe tė Mitrovicės, qė vepronin anės Grykės sė Carralevės, komanda osmane nuk arriti t’i rrethonte kryengritėsit. Forcat ushtarake tė Ferizajt u bllokuan midis Shtimes e Carralevės dhe u detyruan tė kthehen mbrapsht. Pjesa tjetėr nuk ia arriti tė depėrtonte nė drejtimin Jezercė-Budakovė pėr t’u rėnė prapa krahėve kryengritėsve.

Taktika qė pėrdorėn udhėheqėsit e kryengritėsve, sidomos shfrytėzimi i terrenit, ndihmoi pėr njė kohė pėr tė pėrballuar epėrsinė e armikut nė njerėz dhe nė armatime. Gjendja e krijuar nė Kosovė e detyroi ministrin e Luftės, Mahmut Shefqet pashėn, qė tė vihej vetė nė krye tė fushatės ushtarake nė Shqipėri.
Pas pushtimit tė Grykės sė Kaēanikut, Mahmut Shefqet pasha, duke u vėnė nė krye tė operacioneve, urdhėroi tė marshohej nė drejtimin Shtimje-Carralevė. Ai ndau ushtrinė nė tri kolona, tė mbėshtetura nga artileria malore.

Grykėn e Carralevės e mbronin tre mijė kryengritės, qė treguan guxim dhe aftėsi luftarake. Por pozita e tyre u vėshtirėsua kur u dolėn nė shpinė forca osmane tė prira nga udhėrrėfyes serbė dhe nga ndonjė turkoman prej parisė shqiptare. Me porosinė e konsullatės serbe nė Prishtinė, mėsues, klerikė dhe banorė serbė qenė vėnė nė shėrbim tė ushtrisė turke.

Mėsymjes sė forcave osmane kundėr kryengritėsve u parapriu edhe kėtu nė Carralevė, sikurse nė Kaēanik, goditja me artileri jo vetėm e pozicioneve tė luftėtarėve shqiptarė, por edhe e fshatrave tė pambrojtura.
Mė 7 maj 1910 u zhvilluan pranė Jezercės luftime tė pėrgjakshme. Forcat osmane mundėn tė ēanin pėrpara vetėm pasi u erdhėn pėrforcime tė tjera.

Me gjithė trysninė e sulmeve tė pareshtura tė ushtrisė osmane dhe tė goditjeve tė zjarrit tė fortė tė artilerisė, mbrojtėsit e Grykės sė Carralevės qėndruan me trimėri. Edhe pse u gjendėn pėrballė njė armiku qė kishte epėrsi nė njerėz e nė armatime, shqiptarėt vijuan qėndresėn nė kėtė pikė disa ditė me radhė. Por mungesa e municionit dhe e ndihmave qė priteshin nga ēasti nė ēast, e bėnė tė pamundur pėrballimin e mėtejshėm tė sulmeve tė forcave osmane. Mė 10 maj, pas njė lufte qė zgjati gjithė ditėn, kryengritėsit, duke pėrfituar nga errėsira e mbrėmjes, ēanė rrethimin; gjatė tėrheqjes mundėn tė marrin me vete shokėt e plagosur, midis tė cilėve edhe komandantin e tyre, Isa Boletinin, qė u dallua nė kėto luftime si udhėheqės e komandant i aftė dhe i talentuar ushtarak.

Pas rėnies sė Grykės sė Carralevės, ushtria osmane marshoi nė pjesėn perėndimore e qendrore tė vilajetit tė Kosovės. Pas luftimesh tė rrepta, tė mbėshtetura nga artileria, qė nuk kursente as fshatrat e pambrojtura, valiu i Kosovės e pas tij edhe Mahmut Shefqet pasha, i shoqėruar nga Shefqet Turgut pasha dhe shtabi kryesor i forcave osmane, hynė nė qytetin e Prizrenit. Mė 1 qershor ato u futėn nė Pejė dhe nė Gjakovė.

Ministri i Luftės u detyrua tė pranonte para parisė sė Prizrenit se, ndryshe nga kryengritjet e mėparshme, kryengritja e tanishme ishte e pėrgjithshme edhe mė e organizuar. Ai deklaroi gjithashtu se tani kishte nėn komandė njė forcė tė pėrbėrė prej 50 mijė ushtarėsh dhe 70 baterish artilerie, e gatshme tė vijonte operacionet ushtarake pėr nėnshtrimin e plotė tė shqiptarėve. Ai ndėrmori masa terrori nė Prizren dhe nė rrethinat e tij. Gjyqet ushtarake dėnuan me vdekje disa dhjetėra kryengritės. Autoritetet ushtarake xhonturke nuk kursyen as edhe shqiptarėt qė i kishin bėrė ndonjė shėrbim komandės osmane. Shtypi socialdemokrat serb shkruante ato ditė se krimet dhe barbarizmat qė po kryente regjimi xhonturk nė Kosovė, qė ishte bėrė “Vendi i litarit”, ishin aq tė mėdha, sa nuk mund tė pėrfytyroheshin nga opinioni publik evropian.
Qėndresa e kryengritėsve nė Qafė-Morinė dhe nė Qafėn e Agrit
Nė qershor ushtria osmane vijoi veprimet luftarake nė zonėn e Drenicės dhe pėrreth saj. Por paqėsimi i Kosovės nuk qe i lehtė e u shoqėrua me humbje tė mėdha. Pėr kėto humbje dėshmon edhe mbajtja e qindra ushtarėve tė plagosur nėpėr hekurudhėn Mitrovicė-Selanik. Marshimi i forcave qeveritare nė Kosovė, nėn drejtimin e ministrit tė Luftės, u shoqėrua me terrorizimin e me poshtėrimin publik tė kryengritėsve qė nuk iu bindėn autoriteteve osmane. Sheshet e qyteteve Prizren, Rahovec, Gjakovė, Pejė e tė tjera u kthyen nė arena tė keqtrajtimeve tė banorėve tė Kosovės.

Bastisja e shtėpive dhe arrestimet nė masė u bėnė nė bazė tė urdhrit pėr dorėzimin e armėve brenda 12 orėve. Burgjet u mbushėn me tė burgosur, qė u nėnshtroheshin torturave. Edhe krerėt, si Shaban Binaku, qė do t’i besonin faljes sė shpallur nga autoritetet xhonturke, u ekzekutuan me varje.

Pėr tė nėnshtruar pėrfundimisht Lėvizjen Kombėtare Shqiptare dhe sidomos qėndresėn e armatosur tė shqiptarėve, repartet osmane, tė riorganizuara nė dy divizione, vijuan, gjatė muajve qershor-korrik 1910, operacionet edhe nė zona tė tjera, nė perėndim tė Rrafshit tė Dukagjinit pėr t’u hedhur mė pas nė Shkodėr dhe drejt Lumės dhe Dibrės. Kėto forca dolėn nga Rugova nė Plavė, bllokuan tė gjitha shtigjet e kufirit malazez, pėr tė penguar kalimin e kryengritėsve nė Mal tė Zi. Nėntė batalione ushtarėsh, pasi kaluan Qafėn e Prushit, u hodhėn nė zonėn e Hasit.

Njė divizion tjetėr Shefqet Turgut pasha e nisi nė drejtim tė Malėsisė sė Gjakovės, ku ndeshi nė qėndresėn e kryengritėsve tė kėsaj treve. Malėsorėt e Gashit dhe tė Krasniqes, me rreth 2 000 forca, tė komanduara nga Bajram Curri, Abdulllah Hoxha, Zeqir Halili e Shaban Binaku, zunė pritė nė Qafė tė Morinės pėr tė ndalur depėrtimin e ushtrisė nė Malėsi. Ata i bėnė ballė njė divizioni tė tėrė (prej 15-18 batalionesh kėmbėsorie, disa skuadrash kalorėsie dhe 5 baterish artilerie), duke i shkaktuar atij humbje tė rėnda. Kryengritėsit e lėshuan Qafėn e Morinės pėr t’i shpėtuar rrethimit dhe asgjėsimit.

Kryengritėsit u bėnė pritė gjithashtu forcave osmane qė vepronin nė Rrafshin e Dukagjinit, nė Qafė tė Kolēit, ku 200 malėsorė u pėrleshėn me to duke u shkaktuar humbje tė mėdha. Malėsorėt kryengritės, tė komanduar nga Prel Tuli, Mehmet Shpendi e Marash Delia, u qėndruan ushtrive armike shtatė ditė e shtatė netė. Ata zunė qafat e shtigjet pėr tė mos lejuar depėrtimin e forcave turke nė Dukagjin, nė luginėn e Shalės dhe tė Thethit.

E pakalueshme pėr Shefqet Turgut pashėn u bė Qafa e Agrit, ku ushtria e tij u bllokua pėr disa ditė me radhė, u thye dhe u detyrua tė tėrhiqej. Megjithatė, Shefqet Turgut pasha nuk arriti tė futej nė Shkodėr, siē kishte parashikuar, pėrmes Dukagjinit. Ai hyri nė Shkodėr pėrmes Pukės mė 24 korrik 1910.
Edhe nė Lumė e nė Dibėr trupat turke hynė pasi thyen qėndresėn e popullsisė vendase, qė ishte mė e fuqishme sidomos nė rrethinat e Dibrės sė Madhe.
Kudo qė kalonte, ushtria osmane rrafshonte fshatrat ku gjente njė qėndresė sado tė vogėl, ndiqte e terrorizonte familjet qė kishin mbėshtetur e kishin pėrkrahur kryengritėsit. Ndėrkohė, gjyqet e jashtėzakonshme vepronin kudo. Reparte tė veēanta tė specializuara tė ushtrisė qenė ngarkuar pėr ēarmatimin e popullsisė. Kėto reparte siguronin gjithashtu veprimtarinė e komisioneve qeveritare pėr regjistrimin e popullsisė dhe tė pasurisė, tė shtėpive, tė tokave, tė bagėtisė etj. Sipas kėtij regjistrimi, mblidheshin detyrimet tatimore, duke pėrfshirė edhe ato tė prapambetura, dhe bėhej rekrutimi i tė gjithė meshkujve qė i pėrfshinte detyrimi ushtarak.

Pėr tė pėrforcuar pushtetin e tyre nė vilajetin e Kosovės, autoritetet xhonturke, krahas tė ashtuquajturave reforma, siē u quajtėn masat ndėshkuese, vendosėn tė bėnin kėtu edhe disa ndryshime administrative. Kėshtu, u shndėrrua nė nėnprefekturė (kaza) krahina (nahija) e Ferizajt dhe u krijuan disa krahina (nahije) tė reja, si nė Drenicė, nė Llap, nė Malėsi, nė Rekė, nė Podgor, nė Moravė tė Epėrme dhe tė Poshtme etj.
Nėse brenda teje ndjen se ke dashuri , nuk ke nevojė pėr asgjė tjetėr , por nėse nuk ke , nuk ka fare rėndėsi ēfarė tjetėr ke.

LoveR

  • Administrator
  • *****
  • Posts: 2612
  • Pikėt: +15/-0
  • Gender: Male
  • Ndjenja
  • Location: Afėr Teje
    • Ndjenja
Re: Kryengritja e Kosovės e vitit 1910
« Reply #3 on: May 07, 2012, 10:20:52 am »
Shtrirja e terrorit xhonturk nė viset e tjera

Pas shtypjes sė kryengritjes sė Kosovės ekspedita ushtarake e komanduar nga Shefqet Turgut pasha u shtri edhe nė Shqipėrinė e Veriut dhe tė Mesme.
Synimi i qeverisė xhonturke dhe i qarqeve ushtarake mė tė larta tė Perandorisė ishte tė shtypte jo vetėm qėndresėn e armatosur tė shqiptarėve, por edhe vatrat e organizmat e lėvizjes kombėtare. Klubet e organizatat e tjera kombėtare shqiptare u fajėsuan si nxitėse tė lėvizjes sė armatosur. Anėtarėt e klubeve, mėsuesit e gjuhės shqipe, madje edhe ata qė ndiqnin kurset e gjuhės shqipe, u bėnė objekt i njė terrori tė paparė, njėlloj si pjesėmarrėsit e kryengritjes sė armatosur tė Kosovės.

Pėrgjithėsisht terrorit iu nėnshtruan gjithė veprimtarėt e lėvizjes kulturore e arsimore kombėtare, edhe pse kjo ishte njė veprimtari e ligjshme.
Pre e terrorit xhonturk u bėnė edhe qytetet, si Shkodra, Tirana, Elbasani e vise tė tjera, qė nuk qenė pėrfshirė nė kryengritje. Edhe nė kėto treva u arrestuan, u burgosėn dhe u internuan nga gjyqet speciale qindra atdhetarė. Pėr t’i poshtėruar nė sytė e popullit dhe pėr ta frikėsuar atė, kėta nė fillim i rrihnin publikisht nėn tingujt e bandės ushtarake. U gjykuan dhe u dėnuan nė mungesė shumė atdhetarė tė arratisur, tė akuzuar pėr veprimtari antishtetėrore.

Me vendim tė qeverisė u mbyllėn tė gjitha shkollat shqipe, u ndalua nxjerrja e gazetave dhe botimi i librave nė gjuhėn shqipe. U pushuan nga puna mėsuesit e gjuhės shqipe tė shkollave shtetėrore, si dhe nėpunėsit shqiptarė qė kishin marrė pjesė nė lėvizjen kulturore e arsimore kombėtare. Ndjekjeve iu nėnshtruan edhe elementėt e moderuar. Deputetėt shqiptarė u akuzuan si pėrkrahės tė kryengritjes dhe pėr lidhje tė fshehta me kryengritėsit.

Veprimtaria e ēetave tė armatosura vijoi edhe pas kalimit tė forcave osmane, tė komanduara nga Shefqet Turgut pasha, nga Kosova nė Shqipėrinė e Veriut e tė Mesme, madje edhe kur nė Kosovė u vendosėn pėrsėri forca tė shumta ushtarake. U bėnė tė shpeshta pėrleshjet ndėrmjet ēetave shqiptare dhe ushtrisė osmane. Pėrleshje tė tilla tė armatosura ndodhėn mė 15 shtator 1910 afėr Mitrovicės dhe mė 28 shtator afėr Pejės. Mė 15 tetor valiu i Manastirit njoftonte Stambollin pėr pėrpjekjet e ushtrisė me ēetat kryengritėse tė Dibrės. Po nė tetor valiu i Shkodrės njoftonte qeverinė se ushtria ishte demoralizuar krejtėsisht dhe se kishte rrezik tė bashkohej me kryengritėsit. Mė 9 nėntor valiu i Kosovės informonte qeverinė pėr sulmet e shqiptarėve kundėr postkomandave ushtarake nė nahijen e Beranės.

Kryengritja e Kosovės e vitit 1910 ushtroi ndikim tė fuqishėm nė zhvillimin e mėtejshėm tė Lėvizjes Kombėtare Shqiptare. Jehona e saj u ndje edhe nė lėvizjet ēlirimtare tė popujve tė tjerė, tė Maqedonisė dhe tė Arabisė.

Qėndrimi i faktorit ndėrkombėtar ndaj kryengritjes shqiptare

Qėndrimi i shteteve ballkanike

Duke qenė se nuk mundėn tė gjenin aleatė tė jashtėm nė luftėn e tyre kundėr Perandorisė Osmane, krerėt e kryengritjes sė Kosovės u pėrpoqėn tė siguronin tė paktėn krahėt nga sulmet e pritshme tė armiqve tė jashtėm. Pėr ta nuk qenė tė panjohura synimet shoviniste tė qarqeve politike tė shteteve fqinje, qė mund tė shfrytėzonin luftėn shqiptaro-osmane pėr plotėsimin e qėllimeve tė tyre. Megjithatė, krerėt e kryengritjes u kėrkuan autoriteteve shtetėrore tė vendeve fqinje ndihmė ushtarake, madje u bėnė edhe propozime pėr aleancė.

Kėshtu, krerėt e qėndresės sė armatosur nė Llap e nė Shalė, sapo nisi kryengritja nė muajin prill, kėrkuan tė mėsonin nga konsulli i Serbisė nė Prishtinė nėse Beogradi ishte i gatshėm t’i ndihmonte me armatime e municione dhe t’i strehonte nė rast se do tė ishin tė detyruar tė tėrhiqeshin nga lufta kundėr forcave osmane. Nė pėrputhje me udhėzimet qė kishte marrė nga ministri i Jashtėm Millovanoviē, konsulli Rakiq u tha shqiptarėve se nė rast nevoje mund tė gjenin strehim nė Serbi, ndėrsa kėrkesėn e tyre pėr armatime e kundėrshtoi nė mėnyrė tė prerė, me pretekstin se shqiptarėt e kishin mbajtur tė fshehtė nga Serbia pėrgatitjen e kryengritjes.

Qėndrimi negativ i qeverisė serbe ndaj kėrkesave tė shqiptarėve pėr ndihmė diktohej nga marrėdhėniet e mira qė Serbia kishte nė atė kohė me Turqinė, tė cilat kushtėzoheshin nga interesat ekonomikė, politikė dhe ushtarakė tė ēastit. Kryengritja kundėrosmane nė Kosovė filloi nė kohėn kur mbreti Pjetėr I, N. Pashiqi dhe Millovanoviēi, pas vizitės sė tyre nė Petrograd, shkuan edhe nė Stamboll. Qeveritarėt serbė shpresonin atėherė se do tė mund tė siguronin koncesionin e hekurudhės sė Adriatikut.

Nga ana tjetėr, Bullgaria bėnte pėrpjekje tė lidhej me qarqet politike shqiptare pėr ta pėrdorur luftėn e tyre nė tė mirė tė synimeve tė veta. Pėr kėtė qėllim qeveria bullgare dhe vetė mbreti Ferdinand mbanin lidhje me organizatat shqiptare dhe me disa nga krerėt shqiptarė. Ndėrkaq qarqet politike dhe shtypi i Sofjes ndiqnin me interesim kryengritjen shqiptare. Disa prej tyre i shikonin ngjarjet nė Kosovė si fillim i fundit tė sundimit osman dhe kėrkonin tė pėrfitohej nga gjendja e krijuar pėr tė ndėrhyrė nė Maqedoni. Grupe tė tjera politike bullgare, duke i vlerėsuar ngjarjet nė Shqipėri si kalimtare, kėrkonin qė Bullgaria tė mbante qėndrim korrekt kundrejt Perandorisė Osmane. Megjithėkėtė, si qarqet oborrtare tė Sofjes tė kryesuara nga princi Ferdinand, ashtu edhe qeveria bullgare, duke menduar se kryengritja shqiptare do t’i jepte njė goditje tė fortė regjimit xhonturk, parashikonin tė nxirrnin pėrfitime prej saj. Shtypi zyrtar bullgar shkruante pas fillimit tė kryengritjes, se Bullgaria, si fqinjė e mirė e Turqisė, dėshironte qė qeveria osmane tė vendoste qetėsinė e rregullin nė viset e pėrfshira nga kryengritja, por nė rast se kjo kryengritje merrte pėrmasa tė mėdha dhe shndėrrohej nė njė tė keqe qė mund tė cenonte paqen nė Ballkan e tė sillte pasoja tė rėnda pėr bullgarėt e Maqedonisė, atėherė qeveria bullgare nuk mund tė rrinte duarkryq.
Pėrfaqėsuesi diplomatik serb nė Sofje u pėrpoq tė bindte kreun e qeverisė bullgare, se ishte nė interesin e shteteve ballkanike t’i liheshin Turqisė duart tė lira pėr tė shtypur kryengritjen shqiptare.

Shqetėsimi se kryengritja shqiptare mund tė shfrytėzohej nga Vjena, si pretekst pėr ndėrhyrje nė Ballkan, pėrbėnte njė arsye mė shumė qė Serbia tė tregohej e rezervuar ndaj lėvizjes sė armatosur nė Kosovė. Kėto zhvillime rrezikonin planet e saj tė kahershme pėr ekspansionin drejt territoreve shqiptare. Synimet autonomiste tė Lėvizjes Kombėtare Shqiptare e shtynin edhe mė shumė qeverinė serbe qė tė kėrkonte shtypjen e kryengritjes sė Kosovės. Sendėrtimi i tyre vlerėsohej nė Beograd si njė pengesė shumė mė e madhe pėr projektet e Serbisė, sesa pushteti i Perandorisė Osmane mbi trevat shqiptare. Fati i kėsaj Perandorie tashmė ishte pėrcaktuar. Ajo po i afrohej me shpejtėsi fundit tė saj.
Millovanoviēi shprehu mendimin se ishte nė interesin e Serbisė dhe tė vendeve tė tjera ballkanike qė konflikti i armatosur i shqiptarėve me xhonturqit tė ishte sa mė i pėrgjakshėm, nė mėnyrė qė tė dyja palėt tė dobėsoheshin sa mė shumė. Sipas parashikimeve tė tij, kėshtu do tė arrihej qėllimi i dyfishtė: nga njėra anė, dobėsimi i Perandorisė Osmane do ta lehtėsonte luftėn e ardhshme tė Serbisė e tė Bullgarisė kundėr saj; nga ana tjetėr, shqiptarėt e mposhtur nga ushtria osmane do tė arrinin nė njė gjendje tė tillė sa tė pranonin tė viheshin nėn Serbinė.
Diplomatėt serbė ndiqnin me kėnaqėsi ēarmatimin e shqiptarėve nga autoritetet ushtarake osmane. Pėrfaqėsuesi i Beogradit nė Stamboll e siguronte ministrin e Jashtėm tė Perandorisė Osmane, se Serbia ishte e gatshme t’i bėnte Turqisė shėrbimet e nevojshme pėr t’ia lehtėsuar mposhtjen e kryengritjes. Edhe Porta e Lartė e priti me kėnaqėsi gatishmėrinė e Beogradit pėr tė ndihmuar nė qetėsimin e Kosovės.

Pas rėnies sė Grykės sė Kaēanikut, kur ushtria osmane filloi marshimin nė drejtim tė Carralevės, konsulli serb nė Prishtinė mori udhėzime pėr t’i dhėnė ekspeditės turke ēdo pėrkrahje. Me porosinė e tij fshatarėt e mėsuesit serbė u vunė nė shėrbim tė Turgut Pashės. Sipas udhėzimeve qė morėn nga oficerėt e shtabit turk nė Ferizaj, ata mblidhnin tė dhėna pėr gjendjen, organizimin e vendndodhjen e forcave kryengritėse dhe pėrhapnin lajme tė rreme rreth marshimit tė forcave tė mėdha osmane pėr tė shkurajuar shqiptarėt.

Nė kundėrshtim me premtimin qė u kishte bėrė shqiptarėve nė fillim tė kryengritjes, Serbia nuk pranoi t’i strehonte kryengritėsit. Beogradi pranoi tė strehonte nė Serbi vetėm disa prej krerėve, si Hasan Hysen Budakovėn, Zejnel Beun nga Gjilani, Shaqir Ēavdarbashėn nga Peja dhe bajraktarin e Ostrozubit, duke shpresuar se mund t’i pėrdorte nė shėrbim tė politikės serbe. Qeveria serbe i ofroi strehim edhe Idriz Seferit, por ky nuk e pranoi dhe qėndroi nė malet e krahinės sė vet, nė Karadak.

Ndryshe nga Serbia, Mali Zi, edhe pse nuk e pėrkrahu kryengritjen shqiptare, nuk mbajti qėndrim armiqėsor kundrejt saj dhe u dha strehim kryengritėsve.
Kryengritėsit e anės veriperėndimore tė Kosovės nė fillim u vendosėn nė Bjeshkėt e Namuna. Por mungesa e ushqimeve dhe fillimi i tė ftohtit e bėri tė pamundur qėndrimin e tyre tė mėtejshėm nė ato anė. Nė kėto rrethana, Isa Boletini, nė emėr tė tė gjithė krerėve tė kryengritjes, kėrkoi nga Cetina qė t’i strehonte nė Mal tė Zi. Kjo kėrkesė u pranua nga qeveria e Malit tė Zi, e cila formoi njė komision tė posaēėm pėr strehimin e emigrantėve. Ata u vendosėn nė Cetinė, nė Podgoricė, nė Shpuzė, nė Nikshiq dhe nė Ulqin.

Por pas deklaratave tė princ Nikollės pėr motivet humanitare qė e shtynė tė mbante kėtė qėndrim, fshihej synimi i tij pėr tė bėrė pėr vete krerėt shqiptarė, duke shpresuar se me ndihmėn e tyre do tė kėnaqte lakmitė territoriale ndaj tokave shqiptare qė shkonin deri nė Mat e mė gjerė, ndėrsa populli malalez i priti miqėsisht refugjatėt e ardhur nga territoret shqiptare.
Kryengritja e Kosovės dhe Fuqitė e Mėdha
Fuqitė e Mėdha, duke respektuar politikėn e ruajtjes sė status quo-sė nė Turqinė Evropiane dhe nė gjithė Perandorinė Osmane, nuk e pėrkrahėn kryengritjen shqiptare tė Kosovės. Ata i trajtuan ngjarjet nė Shqipėri si njė ēėshtje thjesht e brendshme e Perandorisė Osmane dhe i lanė dorė tė lirė Stambollit pėr shtypjen e kryengritjes.
Por qėndrimi i Fuqive tė Mėdha kundrejt lėvizjes ēlirimtare tė shqiptarėve e sidomos ndaj metodave tė dhunės e tė terrorit qė pėrdori ushtria turke pėr paqtimin e territoreve shqiptare, nuk ishte i njėjtė. Ndėrsa Rusia kėmbėngulte pranė Portės sė Lartė pėr ta ēuar deri nė fund ekspeditėn ushtarake nė Shqipėri, ministri i Punėve tė Jashtme tė Austro-Hungarisė e kėshillonte Stambollin qė tė mos shkonte shumė larg nė masat e dhunės ndaj shqiptarėve.

Tė njėjtin qėndrim mbajti nė pėrgjithėsi diplomacia gjermane. Nėpėrmjet pėrpjekjeve diplomatike qė bėnė pranė qeverisė xhonturke, Vjena e Berlini i tėrhoqėn vėrejtjen asaj pėr masat e tepruara shtypėse. Ato i bėnė tė ditur Stambollit se ndjekja e kėshillave ruse pėr ashpėrsimin deri nė skaj tė konfliktit me shqiptarėt, do tė sillte dobėsimin e tė dyja palėve dhe do t’ua lehtėsonte shteteve ballkanike plotėsimin e pretendimeve territoriale ndaj trojeve shqiptare, gjė qė nuk e dėshironin as Berlini, as Vjena.

Po kėshtu ministri i Jashtėm i Italisė, San Xhuliano, nėpėrmjet ambasadorit tė tij nė Stamboll, ndonėse nė mėnyrė tė kujdesshme e tė matur, i bėnte tė qartė Portės sė Lartė se edhe Italia nuk e miratonte aksionin energjik dhe masat e egra tė ushtrisė turke nė Shqipėri; ndėrsa opinioni publik e shtypi italian shprehėn simpatinė pėr kryengritjen shqiptare dhe dėnuan politikėn e egėr tė qeverisė xhonturke kundrejt shqiptarėve. Nė kėto qėndrime tė dukshme proshqiptare ushtronte ndikimin e vet edhe mjedisi arbėresh.

Nė pjesėn tjetėr tė kontinentit evropian e tė atij amerikan u ndje ndikimi i mitingjeve tė protestės, i agjitacionit dhe i propagandės qė kolonitė shqiptare tė mėrgimit, shoqatat dhe komitetet bėnė nė tė mirė tė kryengritjes shqiptare. Njė vend tė veēantė zė kėtu mitingu i organizuar nė Boston.

Kryengritja e Kosovės e vitit 1910 ishte e para lėvizje e armatosur aq e gjerė e popullit shqiptar nė fillim tė shek. XX, por qė mbeti nė kufijtė e njė vilajeti tė vetėm. Veprimet e suksesshme luftarake tė kryengritėsve nė skajin verilindor tė vilajetit tė Shkodrės nuk ndikuan nė zgjerimin e pėrmasave tė saj.
Lufta e armatosur e popullit shqiptar kundėr sundimit osman nuk arriti tė shtrihej nė njė hapėsirė tė gjerė kombėtare as nė rrafshin organizativ, as nė atė politik e ushtarak. Madje edhe nė kufijtė e vilajetit tė Kosovės nuk u arrit njė bashkėrendim i veprimeve luftarake. Ndonėse luftuan pėr tė pėrballuar marshimin e ushtrisė sė komanduar nga Shefqet Turgut pasha, kryengritėsit nuk arritėn tė organizonin njė qėndresė tė pėrgjithshme nė gjithė vilajetin. Vatrat e qėndresės sė shqiptarėve, siē qenė ato tė Kaēanikut, tė Carralevės etj., mbetėn tė shkėputura nga njėra-tjetra.

Nė kėto dobėsi ndikoi edhe mungesa e njė qendre tė vetme drejtuese politike e ushtarake nė shkallė kombėtare ose tė paktėn ndėrkrahinore. Pėrveē kėsaj, pjesa mė e madhe e vendit qėndroi mėnjanė ngjarjeve tė Kryengritjes sė vitit 1910 dhe nuk u pėrfshi nė luftėn e armatosur kundėr regjimit xhonturk. Shumica e veprimtarėve tė klubeve atdhetare nė vilajetet e Shkodrės, tė Janinės dhe tė Manastirit nuk ishte ende e bindur pėr domosdoshmėrinė e luftės sė armatosur. Edhe deputetėt shqiptarė, duke pėrfshirė edhe ata mė radikalėt (me ndonjė pėrjashtim), nuk qenė tė prirė nė kėtė kohė pėr tė dalė nga kuadri i luftės parlamentare, ndėrsa komitetet e fshehta nė Jug tė vendit, ndonėse ishin pėrkrahės tė kryengritjes sė armatosur, nuk ishin tė pėrgatitur pėr tė mbėshtetur me veprime tė armatosura kryengritjen e Kosovės.

Kryengritja u shtyp edhe pėr shkak se shqiptarėt u ndodhėn pėrballė njė ushtrie tė madhe nė numėr, nė armatime e nė pajisje luftarake dhe e drejtuar nga oficerė tė zgjedhur, tė stėrvitur nga instruktorė tė huaj.
Kryengritja nuk pati pėrkrahjen e qarqeve politike tė shteteve fqinje dhe tė Fuqive tė Mėdha qė vijuan t’i pėrmbaheshin politikės, tashmė tradicionale, tė ruajtjes sė status quo-sė.

Megjithėse Kryengritja e armatosur e vitit 1910 u shtyp, qeveria turke u detyrua tė bėjė ndonjė lėshim. Nė vjeshtėn e vitit 1910 ajo hoqi ligjin pėr bandat, lejoi hapjen e ndonjė shkolle shqipe, pa hequr dorė nga pėrpjekjet pėr t’i detyruar shqiptarėt qė tė pėrdornin alfabetin arab, ndėrpreu zbatimin e masave pėr ēarmatimin, pėr rekrutimin ushtarak e pėr mbledhjen e taksave dhe premtoi se do tė pėrdorte njė fond tė posaēėm pėr ndėrtimin e shtėpive tė djegura e tė rrėnuara gjatė fushatave ushtarake tė vitit 1910. Pėr tė penguar njė shpėrthim tė ri tė kryengritjes nė Kosovė, Porta e Lartė dėrgoi atje disa komisione qė u ngarkuan tė qetėsonin vendin duke u marrė vesh me krerėt shqiptarė./historia.shqiperia.com/
Nėse brenda teje ndjen se ke dashuri , nuk ke nevojė pėr asgjė tjetėr , por nėse nuk ke , nuk ka fare rėndėsi ēfarė tjetėr ke.

 

Tė gjitha te drejtat e rezervuara nė www.Ndjenja.tk
Ēdo kopjim apo shpėrndarje e artikujve tė ndryshėm duhet tė bėhet duke cituar burimin.
Tė gjitha postimet nė kėtė Forum janė pronė e Anėtarit pėrkatės
.
NDJENJA FORUM | FACEBOOK | CHAT | BORDI DREJTUES | RREGULLORJA | PRIVATĖSIA DHE ANONIMITETI | NA KONTAKTONI